LIÊN HỆ
Nhà tù Hà Tiên là nơi tố cáo tội ác thực dân Pháp, chúng đã giam hang ngàn người Việt Nam yêu nước, tra tấn đánh đập dã man và cũng là nơi ra đời một chi bộ Đảng Cộng sản Việt Nam ở Nam Bộ từ năm 1930.
Thông tin chung về DT LS Nhà tù Hà Tiên
1.Tên Di sản/Di tích: Nhà Tù Hà Tiên
2.Thời gian: Được xây dựng từ năm 1897, nhà tù là một trong những chứng tích chiến tranh còn sót lại
Là nhân chứng lịch sử qua nhiều biến động
Đây vừa là nơi tố cáo tội ác thực dân Pháp, chúng đã giam hang ngàn người Việt Nam yêu nước, tra tấn đánh đập dã man, đây cũng là nơi ra đời một chi bộ Đảng Cộng sản Việt Nam ở Nam Bộ từ năm 1930.
3. Năm công nhận: Ngày 05 tháng 9 năm 1989, Bộ Văn Hóa ( nay là Bộ Văn hóa Thể thao và Du lịch) đã công nhận Nhà tù Hà Tiên là Di tích Lịch sử cấp quốc gia.
Lịch sử hình thành nhà tù Hà Tiên
Lúc mới xây dựng (năm 1897) nhà tù chưa có tường cao kiên cố, chỉ có một hàng rào thấp bằng cây. Năm 1940 – 1942 vì số tù nhân đông và để ngăn chặn vượt ngục nên tường rào được xây kiên cố, chỉ có một lối duy nhất là cổng chính, cánh cổng bằng sắt nặng và chắc. Từ cổng chính vào đến nhà giam là 8m, bờ rào ba mặt còn lại cách nhà giam 3m. Ba dãy nhà giam và dãy nhà bếp phía sau tạo thành một khu hình chữ nhật. Tất cả các dãy đều có tường xây gạch ốp đá, nền gạch tàu, mái lợp ngói. Từ cổng đi vào 8m là một dãy nhà chắn ngang có 2m bỏ trống (giống như hành lang). Phía tay trái là phòng của lính canh, kế phòng lính là nơi làm việc của quản ngục và cũng là phòng hỏi cung, tra tấn và để dụng cụ tra tấn. Phía tay phải là một phòng giam không có cửa sổ.
Nhà tù Hà Tiên là dấu vết lịch sử của thời kỳ thực dân Pháp xâm lược và đô hộ nước ta. Nhà cầm quyền thực dân lấy nhà tù làm công cụ, phương tiện để đàn áp tinh thần yêu nước bất khuất của người Việt Nam và tưởng rằng tra tấn, gông cùm sẽ làm nhụt ý chí của những người chiến sĩ cách mạng. Nhà tù Hà Tiên là một trong những bản cáo trạng nói lên sự nham hiểm, độc ác của thực dân Pháp và Mỹ, cũng là bằng chứng về tinh thần yêu nước, tinh thần cách mạng quật cường của nhân dân Việt Nam. Trong nhà tù, cái chết có thể ập đến bất cứ lúc nào, nhưng một chi bộ cộng sản vẫn ra đời và hoạt động ngay trước mặt kẻ thù, lãnh đạo tù nhân đấu tranh chống áp bức, đấu tranh đòi quyền sống. Chi bộ nhà tùn Hà Tiên chính là niềm tự hào trong lịch sử của Đảng bộ tỉnh Kiên Giang.
Thực dân Pháp xây nhà tù Hà Tiên từ 1897 để giam giữ tù đày cả chính trị phạm và tường phạm. Cho đến nay chưa có số liệu cụ thể, nhưng vào đầu năm 1945, khi Nhật đảo chính Pháp thì nhà tù Hà Tiên giải phóng khoảng 500 tù nhân. Có một số nhân vật khá nổi tiếng từng bị giam giữ ở đây như Nguyễn Hòa Hiệp – Đảng viên Quốc dân Đảng là người bị giam giữ lâu nhất, từ năm 1929 đến năm 1963; nhà cách mạng nổi tiếng Nguyễn An Ninh bị giam giữ vào năm 1938 trong khoảng một tuần lễ rồi chuyển đi nhà tù khác; Trần Văn Trương bị bắt vào tù năm 1930 vì tội rải truyền đơn, sau bị đày đi Côn Đảo. Các tù nhân mặc quần áo màu xanh, sau lưng có in chữ P (viết tắt của chữ Prison); khi đi làm mặc quần ngắn và đội nón lá. Những người trốn tù sẽ bị xiềng chân và bị cạo một nữa mái tóc bôi dầu hắc lên. Những người đấu tranh (họ gọi là nỗi loạn) thì bị giam cách biệt trong phòng nhỏ.
Ở đây có nhiều cực hình tra tấn dã man như: tra điện, kẹp điện vào mang tai, cổ tay, cổ chân… cho điện giật rồi xối nước lạnh. Có một phòng hỏi cung để đầy dụng cụ tra tấn, đánh đập để uy hiếp ép cung.
Không chỉ tra tấn, bọn chúng còn bắt tù nhân phải lao động rất vất vả. Trước năm 1930 nhà tù không có nhà vệ sinh, nên mỗi ngày chúng cử hai tù nhân khiêng thùng ra sông đổ. Hằng ngày tù nhân phải đánh trống để báo giờ cho dân địa phương; tù chính trị phải đẩy xe đất từ Núi Lăng xuống đắp con đường lên Pháo Đài nối liền với Lầu Ba, đắp khu đầm lầy nay gọi là khu đất mới, đắp đường Trần Hầu và khu đất bên sông trước chợ. Tù nhân lao dịch còn bị đánh đập, ăn uống cực khổ, chỉ toàn cá ươn và bí rợ.
Từ tháng 5 năm 1930, nhà tù Hà Tiên có thêm tù nhân chính trị. Và cũng từ đó, chi bộ Cộng sản được thành lập tại đây, ông Nguyễn Chánh Nhì được bầu làm Bí thư.
Giữa năm 1930, tại khám Hà Tiên nổ ra cuộc đấu tranh của tù chính trị do chi bộ nhà tù trực tiếp lãnh đạo. Tù nhân tuyệt thực, đòi được chăm sóc đời sống, đòi giảm giờ lao động khổ sai, cải thiện chế độ ăn uống… Đội tự vệ của nhà tù được thành lập, họ lấy dụng cụ lao động đối phó với bọn cai ngục. Tuy cuộc đấu tranh bị đàn áp nhưng gây tiếng vang lớn, nhiều đồng bào đã tỏ lòng kính phục những người Đảng viên Cộng sản. Số Đảng viên trong chi bộ lúc đầu hiện nay chưa rõ, chỉ biết có Bí thư Nguyễn Chánh Nhì và Đảng viên Dân Tôn Tử. Trong quá trình hoạt động đã kết nạp được Đảng viên mới như Vương Văn Tí, Đỗ Văn Hội…